Verwarring over ‘burgerschap’
“Burgerschapsonderwijs lijkt voor iedereen iets anders”, zegt Marcel Mooijman, voorzitter van de NVLM, Nederlandse Vereniging van Leraren Maatschappijleer, in het Onderwijsblad. “De een zegt dat burgerschap gaat over democratie en rechtsstaat. Nee, zegt een ander, het gaat over persoonlijke vorming. Ook niet, zegt de derde, burgerschap is zorgen voor je medemens.”
Volgens Mooijman is deze onduidelijkheid precies de reden dat veel scholen met hun handen in het haar zitten over wat ze met burgerschapsonderwijs aan moeten. Stichting Vredeseducatie ziet een grote variëteit aan burgerschapsonderwijs op basisscholen en tegelijk dat scholen elk een eigen visie en praktijk willen ontwikkelen.
Algemene richtlijnen
Sinds 2006 is het voor scholen verplicht om aandacht te besteden aan burgerschapsonderwijs. Daar wordt heel verschillend mee omgegaan. Dat kan omdat de wetsteksten daar de ruimte voor bieden.
Zo is beschreven dat het onderwijs:
• ervan uitgaat dat leerlingen opgroeien in een multiculturele samenleving;
• gericht is op het bevorderen van actief burgerschap en sociale integratie;
• gericht is op kennismaken met verschillende achtergronden en culturen van leeftijdgenoten.
Bestaande methode of eigen programma
Er zijn basisscholen die uitstekend met deze algemene richtlijnen kunnen werken. Ze maken gebruik van een bestaande methode of komen met een zelfontworpen serie activiteiten en projecten. Het gevolg is wel een lappendeken aan vormen en methoden.
Nieuwe doelstellingen
De minister van Onderwijs heeft een nieuw, minder vrijblijvend wetsvoorstel ontwikkeld met de titel ‘Verduidelijking burgerschap in het funderende onderwijs’. Naar verwachting zal deze wet in 2021 in werking treden.
Vastgelegd is dat scholen ‘leerlingen kennis van en respect voor de basiswaarden van de democratische rechtsstaat moeten bijbrengen’.
Daarnaast moeten scholen een heldere visie ontwikkelen op het burgerschapsonderwijs en voor de gehele basisschool een samenhangend programma met concrete leerdoelen samenstellen.
Stappenplan
De Stichting Vredeseducatie heeft een eenvoudig stappenplan ontwikkeld, waarbij eerst de bestaande praktijk in de school gekeken wordt en onderzocht hoe de ‘good practices’ onderdeel kunnen zijn voor het nieuwe programma.
De eerste stap brengt onder woorden waar we nu staan.
De tweede stap benoemt waar we naar toe willen.
Daarna vullen we de ‘haalbare stappen’ in om van 1 naar 2 te komen.
In dit stappenplan gaan we er vanuit dat burgerschapsonderwijs vakoverstijgend is en vanuit allerlei invalshoeken in school gevoed moet worden. Het is van belang deze visie met alle betrokkenen te delen en in de school te verankeren.
