Burgerschap versterken in de school
Verwarring over burgerschap
“Burgerschapsonderwijs lijkt voor iedereen iets anders”, zegt Marcel Mooijman, voorzitter van de vereniging van maatschappijleraren in het Onderwijsblad. “De een zegt dat burgerschap gaat over democratie en rechtsstaat. Nee, zegt een ander, het gaat over persoonlijke vorming. Ook niet, zegt de derde, burgerschap is zorgen voor je medemens.” Volgens Mooijman is die onduidelijkheid precies de reden dat veel scholen met hun handen in het haar zitten over wat ze met burgerschapsonderwijs aan moeten. Signalen uit het netwerk van de Stichting Vredeseducatie bevestigen de grote variëteit van de burgerschapspraktijk in de basisschool, maar toont ook aan dat scholen een eigen visie en praktijk willen ontwikkelen.
Algemene richtlijnen
Sinds 2006 is het voor scholen verplicht om aandacht te besteden aan burgerschapsonderwijs. Scholen gaan daar heel verschillend mee om. De wetsteksten bieden daar ruimte voor. Er is onder andere beschreven dat het onderwijs:
• ervan uitgaat dat leerlingen opgroeien in een multiculturele samenleving.
• gericht is op het bevorderen van actief burgerschap en sociale integratie.
• gericht is op kennismaken met verschillende achtergronden en culturen van leeftijdgenoten.
Methode of eigen programma
Er zijn basisscholen die uitstekend met deze algemene richtlijnen kunnen werken. Ze maken gebruik van een bestaande methode of komen met een zelfontworpen serie activiteiten en projecten. Het gevolg is een lappendeken aan vormen en methoden. Dat kun je toejuichen (‘laat duizend bloemen bloeien!’), of verguizen (‘waar blijven we als elke school iets anders doet?’).
Nieuwe doelstellingen
De minister van Onderwijs heeft een nieuw, minder vrijblijvend wetsvoorstel ontwikkeld met de titel ‘Verduidelijking burgerschap in het funderende onderwijs’. Naar verwachting zal de wet in 2021 in werking treden. Er is voortaan vastgelegd dat scholen ‘leerlingen kennis van en respect voor de basiswaarden van de democratische rechtsstaat moeten bijbrengen’.
Scholen moeten daarnaast een heldere visie ontwikkelen op het burgerschapsonderwijs en voor de gehele basisschool een samenhangend programma met concrete leerdoelen samenstellen.
Stappenplan
De Stichting Vredeseducatie heeft hiervoor een eenvoudig stappenplan ontwikkelt, waarbij eerst de bestaande praktijk in de school onderzocht wordt en onderzocht hoe de ‘good practices’ onderdeel kunnen zijn voor het nieuwe programma. De eerste stap brengt onder woorden waar we nu staan. De tweede stap benoemt waar we naar toe willen. Daarna vullen we de ‘haalbare stappen’ in om van 1 naar 2 te komen. Vast staat dat burgerschapsonderwijs vakoverstijgend is en vanuit allerlei invalshoeken in school gevoed moet worden. Het is alleen van belang deze visie met alle betrokkenen te delen en in de school te verankeren.
